Karanie — czy ma prawo działać?

Kara to negatywne zdarzenie wywołane po czynności, do której chce się zniechęcić dziecko. Badania dowodzą, że wyższe wykształcenie oraz świadomość wychowawcza rodziców powodują rezygnację z karania swoich dzieci.

Jak karanie działa na dziecko?

Kara ma za zadanie zmniejszyć w dziecku chęć ponownego, złego postępowania. To w jaki sposób dziecko odbierze swoją karę zależy głównie od jej formy i nastawienia rodziców. Istnieją kary pedagogiczne i niepedagogiczne. Niestety rozróżnianie tych form nie zawsze jest dla rodziców proste. Zdarza się również, że kary niepedagogiczne stosowane są przez nauczycieli w szkołach (o tym więcej tutaj).

Kary pedagogiczne mają na celu kształtowanie pozytywnych postaw moralnych u dziecka. Są to kary przemyślane i mają swoje określone cele wychowawcze, których rodzice zawsze powinni być świadomi.

Kary niepedagogiczne to wszystkie pozostałe. Są wymierzane dzieciom w sposób nieprzemyślany, w wyniku złości i zdenerwowania. Niestety niosą za sobą bardzo negatywne konsekwencje.

Kary, których celem jest wspomaganie rozwoju
dziecka, uznawane są za kary pedagogiczne, pozostałe zaś mają charakter przemocy

JOANNA ŁUKASIEWICZ-WIELEBA

Karanie, które szkodzi

Kary niepedagogiczne często są powiązane z krzykiem, chęcią zemsty, opierają się na negatywnych emocjach i chwilowej nienawiści do dziecka. Nie mają one nic wspólnego z wychowaniem i tym bardziej, daleko im do wychowywania skutecznego i pozytywnego. Zazwyczaj są wymierzane na zasadzie udowodnienia “kto tu rządzi“, gdy dziecko sprzeciwi się woli rodzica, popełni jakiś błąd, zniszczy coś lub wykazuje zbyt silne emocje np. złość. Kary niepedagogiczne pojawiają się zazwyczaj, gdy rodzic bez przemyślenia i jeszcze pod wpływem emocji zareaguje na zachowanie dziecka.

Niestety zazwyczaj pierwszą reakcją na tego typu karę, nie jest poczucie winy lub skrucha, a bycie pokrzywdzonym. Dziecko nie myśli o swoim czynie, tylko skupia się na wrogości rodzica. Budzi w sobie chęć zemsty i dużą agresję. Kolejnymi krokami jest zniechęcenie do rozmowy i współpracy z rodzicem, poczucie bezradności i zamknięcie się w sobie. Takie kary, w szczególności stosowane regularnie, powodują obniżenie poczucia własnej wartości, zaburzają poczucie bezpieczeństwa i niszczą zaufanie do rodziców. Nie niosą za sobą żadnych pozytywnych skutków.

Stosowanie kar jest wynikiem bezsilności rodziców
wobec dzieci, braku czasu oraz niemożności
wymyślenia, w jaki inny sposób mogą uzyskać pożądane zachowanie dziecka.

JOANNA ŁUKASIEWICZ-WIELEBA

Obiecywanie kary

Karą często jest również zagrożenie karą. Zamiarem rodziców, którzy stosują te metodę, jest zmniejszenie negatywnych konsekwencji karania, a osiągnięcie podobnych efektów. Może być to dobra metoda, jeśli nie będziemy stosować jej zbyt często i zastosujemy się do podstawowych zasad. Nie powinniśmy wtedy upokarzać dziecka publicznie, grożąc mu lub wytykając błędy. Nie powinniśmy na dziecko krzyczeć i obrażać go ani zastraszać. Obietnice w stylu “bo pożałujesz”, “bo zobaczysz”, również nie są skuteczne, ponieważ dziecko nie potrafi powiązać swoich czynów z tymi słowami. Delikatne upomnienie lub przypomnienie o konsekwencjach działań powinno być w większości przypadków wystarczająco skuteczne.

Niestety wielu rodziców nadużywa tej metody i wtedy przestaje być ona jakkolwiek wartościowa. Gdy dziecko wie, że obiecana kara to tylko puste słowa, więc nie spodziewa się jej również wtedy, kiedy faktycznie rodzic ją planuje.

Zwolennicy karania nie analizują często powodów nagannych
zachowań, tylko mówią o skutkach, a często usunięcie przyczyny może być
bardziej skuteczne niż wymierzenie kary.

Piotr Kowolik
Wychowawcze znaczenie kar i nagród stosowanych w wychowaniu dzieci przedszkolnych
Nauczyciel i Szkoła 1 (49), 97-107
2011

Dziecko uczy się poprzez naśladowanie

Na nic zda się wmawianie dziecku, że ma być dobre dla innych, sprawiedliwe i miłe, gdy sami krzyczymy na nie, gdy popełni błąd. Nie zadziała wpajanie dziecku, że przemoc to nie rozwiązanie, jeśli sami karzemy go za bronienie swojego zdania, bo nie jest zgodne z naszym. Dziecko nie nauczy się rozwiązywania konfliktów, jeśli sami nie rozwiązujemy konfliktów z własnym dzieckiem w odpowiedni sposób, tylko stawiamy na swoim.

Rodzic, który używa argumentów:
– bo ja tak mówię
– masz się mnie słuchać i już
– bo wiem lepiej
– dlatego, że to ja tu jestem rodzicem

uczy swoje dziecko tych samych argumentów:
– oddaj mi tę zabawkę, bo ja tak mówię
– masz zrobić za mnie pracę domową, bo masz się mnie słuchać
– zamknij się, bo wiem lepiej
– nie podskakuj, bo jestem starszy

Kary niepedagogiczne są mało skuteczne i szkodliwe. Poniżają godność dziecka, upokarzają je, prowadzą do różnego rodzaju nerwic i lęków. Zaliczają się do nich: kary fizyczne, straszenie, upokarzające kary słowne, reakcja krzykiem, izolacja

I. Jundziłł, Nagrody i kary w wychowaniu, NK, Warszawa 1986, s. 103-136.

Kary wpływają destrukcyjnie
na dzieci zdolne, ich poczucie bezpieczeństwa, obniżają ich wiarę we własne możliwości i zaburzają rozwój emocjonalny.

Rimm, S. (2000). Dlaczego dzieci zdolne nie radzą sobie w szkole: jak temu przeciwdziałać. Poznań: Moderski i S-ka.

Jak karać skutecznie, nie krzywdząc dziecka?

1. Przede wszystkim najpierw ty spróbuj zrozumieć, dlaczego dziecko postąpiło tak, a nie inaczej. Możliwe, że kierowały nim emocje, których samo nie rozumie. Nie pozwól by i tobą one kierowały. Może zrobiło coś całkiem przez przypadek? Wtedy ukaranie kompletnie nie ma celu i sensu. Uspokój dziecko, jeśli istnieje taka potrzeba i zachęć do rozmowy. Pytaj o jego uczucia i powody jego zachowania.
   
2. Dopiero kolejnym krokiem powinna być rozmowa, która wyjaśnia, że jego postępowanie nie było odpowiednie. Podczas rozmowy należy skupić się nie na przekonywaniu, że rodzic ma rację, a dziecko jej nie ma, ale na konkretnych konsekwencjach, jakie niesie za sobą zachowanie dziecka. Nawet jeśli sytuacja dotyczy rzeczy, których twoim zdaniem nie trzeba wyjaśniać, bo “po prostu” są złe lub “oczywiście” nieodpowiednie, dziecko może tego nie wiedzieć. Z pewnością, jeśli planujesz ukarać swoje dziecko, masz jakiś konkretny powód, nawet jeśli nie jesteś od razu tego świadomy. Wystarczy ten konkretny powód dziecku przedstawić. Dlaczego nie chcesz, aby tak się zachowywało?
   
3. Gdy dziecko rozumie swój błąd i czuje wsparcie w rodzicu, a rodzic nie czuje już złości do swojego dziecka, można przystąpić do wspólnego ustalenia konsekwencji. Kara powinna być według dziecka sprawiedliwa i szczerze przez niego przyjęta, ponieważ tylko jeśli dziecko rozumie jej sens, kara może przynieść pozytywne rezultaty. Najlepsza kara to taka, która w bezpośredni sposób odnosi się do złego zachowania i pozwala odczuć jego negatywne konsekwencje i naprawić swoje błędy.

Przykłady kar dotyczących konsekwencji

• Naprawienie zniszczonego przedmiotu
• Przeproszenie osoby, którą się obraziło
• Zmniejszenie kieszonkowego o wartość zniszczonego przedmiotu
• Zadośćuczynienie wyrządzonej krzywdy
• Ponoszenie konsekwencji czynu np. zranienie się robiąc coś, na co rodzic nie pozwolił
• Wcześniejsza godzina powrotu do domu, gdy dziecko zaczęło się spóźniać
• Nie kupowanie dziecku nowego przedmiotu, o który nie dbał tak, jak mu nakazano
• Zmniejszenie zaufania rodzica i wszystkiego jego konsekwencje, w przypadku gdy dziecko kłamało
  
  

Zastanów się co czujesz czytając poniższe zdania

• Przypadkiem pomyliłeś plik, który miałeś wysłać swojemu współpracownikowi. Dla niego oznacza to dodatkowe kilka godzin pracy, dlatego postanowił sprawić, abyś więcej nie popełnił tego błędu. Współpracownik wydarł się na Ciebie i szarpiąc, zamknął w składziku na miotły: “teraz nauczysz się szacunku do mojej pracy!”
• Twoje dziecko przynosi do domu zabawkę, która nie jest jego i mówi: “Zosia nie chciała bawić się w to, co ja, dlatego jej to zabrałem. Musi zapamiętać, że moje decyzje są ważniejsze! Mam nadzieję, że przeprosi mnie za swoje zachowanie!”

Pamiętaj również, że karanie często można zastąpić odpowiednim wsparciem i motywowaniem swojego dziecka! Dowiedz się więcej o motywowaniu czytając ten artykuł.